Giới thiệu về Trường Trung học Pháp Albert Sarraut (Anbe Xarô)

Chỗ góc tây nhà trường là địa điểm núi Khán xưa; núi ở sát tường phía tây thành Hà Nội. Gọi là Khán Sơn vì về đời Hồng Đức, đây là chỗ vua Lê Thánh Tông thường lên xem duyệt binh, vì chung quanh là những bãi rộng có chỗ cho quân lính diễu hành. Năm Dương Đức (1673), vua Lê Gia Tông cho dựng chùa trên núi, chùa thờ Phật có cả tượng Lê Thánh Tông. Thời Tự Đức (1848), bố chánh Hà Nội là Lê Hữu Thanh cùng với tổng đốc Hà Ninh là Hoàng Thu cho xây một ngôi đình nhỏ trên núi làm chỗ hằng tháng hội họp các văn nhân uống rượu làm thơ (dinh Bố chánh ở ngay dưới chân núi Khán). Sau khi thành bị Tây chiếm đóng, chùa núi Khán bị bỏ hoang, đổ nát rồi bị phá hủy; năm 1889, tượng Phật và tượng Lê Thánh Tông được đưa về thờ ở chùa Dục Khánh, cạnh đền Huy Văn thôn Văn Chương. Núi bị san bằng lấy chỗ xây trường Sarraut.

 

Trường Sarraut có hai dãy nhà gác song song có hành lang nối với nhau ở chính giữa. Hai lớp nhà này dùng làm lớp học, và nhà nội trú của học sinh. Sân sau còn nhiều nhà như khu nhà riêng của hiệu trưởng, giám thị, quản trị, nhà bếp, nhà giặt, nhà xe làm rải rác ttong khu đất rộng thông sang mặt phố Carnot (Phan Đình Phùng) ; cách một con đường ở phía đông khu trường, sau này đặt tên là Rue Destenay (bây giờ là phố Nguyễn Cảnh Chân), là bãi thể dục thể thao của nhà trường; bãi có hàng rào găng, bên trong là sân đá bóng, sân quần vợt, bãi tập điền kinh có xà đơn, xà kép... Bãi thể dục này thông ra đến đường p. Pasquier (Hoàng Diệu) trông sang cổng canh của điện Kính Thiên cũ, phía bắc sát đến tường sau các nhà phố Camot (Phan Đình Phùng).

 

Trường trung học Sarraut chủ yếu là dành cho học sinh người Pháp hoặc lai Tây, bố mẹ là công chức; nhà trường cũng dành chỗ cho các học sinh dòng quý tộc Luang Prabang, con cháu bọn tổng đốc Vân Nam. Và có cả học sinh Việt Nam con cái hàng quan lại cấp cao như tổng đốc, tuần phủ hoặc gia đình tư sản, địa chủ, nghị viên có nhiều của cũng được nhận vào học một cách hạn chế. Tuy nhiên, hằng năm nhà trường cũng có mở kỳ thi tuyển học sinh Việt Nam giỏi vào học những năm cuối cấp sắp thi tốt nghiệp để lấy tiếng.

 

Trường trung học Sarraut năm 1930 có 841 học sinh (tiểu học 250 -trung học đệ nhất cấp 384, đệ nhị cấp 207), trong số đó người Pháp là 313, Tây lai 68, ngoại kiều châu Á 26, Việt Nam 434. Thày giáo có 12 thạc sĩ, 16 cử nhân.

 

Con cháu vua Lào thì học ở Hà Nội trường Sarraut, con cháu vua chúa Cao Miên thì học ở Sài Gòn trường Chasseloup Laubat (như hoàng thân Souphanouvong là học trò Sarraut; hoàng tử Sihanouk học ở Sài Gòn).

 

Trẻ con Tây lai mà mồ côi bố, không có ngưòi đỡ đầu là Pháp thì đã có trường riêng; con gái học ở trường Riquier (đầu Nguyễn Du), con trai học ở trường Sergent Larrivée (Nguyễn Công Trứ).