Đường Bạch Đằng

Đường Bạch Đằng hình thành trên cơ sở con đường mòn đi dọc theo mép nước ngoài bờ sông cách con đê một khoảng rộng rải rác có những mặt hồ cái rộng cái hẹp, vết tích của những thùng đấu mà thành phố cho đào lấy đất để san lấp ao hồ trong phố làm nền xây dựng nhà cửa và đắp con đê mới dọc bờ sông ngăn nước lũ hằng năm khỏi tràn vào thành phố.

 

Đường Bạch Đằng bắt đầu từ ngã tư cầu Đất đến khu cảng Hà Nội, chiều dài là 4.300 mét Tùng quãng có nhiều con đường ngang từ ưên đê xuống, dốc thoai thoải đến đường Bạch Đằng, những đường ngang đó đều nối với những đường phố bên trong đê.

 

- Đường Chương Dương Độ, còn gọi là cầu Đất, nối với phố Trần Nguyên Hãn;

- Dốc Bác Cổ (không có tên chính thức) nối với đầu phố Tràng Tiền ở chỗ Bảo tàng Lịch sử,

- Đường Vạn Kiếp, nối với phố Trần Hưng Đạo;

- Đường Tây Kết (bên ngoài bờ sồng là nhóm chài Vạn Thái);

- Đường Vân Đồn, nối với phố Lê Quý Đôn, bên ngoài sông là nhóm chài Vạn Thủy;

- Phố Lãng Yên từ trong ngã ba Lương Yên đi ra kéo dài qua đê đến tận bến Phà Đen;

- Dốc Vĩnh Tuy.

 

Đuờng Bạch Đằng với chiều dài của nó đã hình thành từng đoạn, để rồi nối liền với nhau mỗi khi từng khu khác nhau trên bờ sông được sử dụng và có những công trình xây dựng ở những thời kỳ không đồng đều nhau. Nhưng nhìn chung những con đường dốc từ trên đê xuống có thể coi như ranh giới cho từng khu vực, tuy mang cùng một chức năng kinh tế, lại là những cơ quan tập trung những bộ phận không giống nhau; khu vực xí nghiệp vôi gạch gỗ bán lẻ, khu vực mậu dịch tre nứa lá, khu vực bến tàu bến cảng, khu bãi than...

 

Đường Bạch Đằng, chung quanh ngã tư cầu Đất là một đoạn phố có sẵn nhà cửa rất sớm, từ trước năm 1945 nếu không nói là những năm cuối thập niên hai mươi đã thành một đường phố; và người ta quen gọi dốc Chương Dương Độ với đầu đường Bạch Đằng bằng cái tên chung là phố Cầu Đất.

 

Thời kỳ tạm chiếm và nhất là sau năm 1954, người về Hà Nội ở ngày một thêm đông, phố Cầu Đất thành đường phố Bạch Đằng và ở ngang khu trung tâm thành phố, có nhiều cơ quan xí nghiệp được dựng lên ở đoạn phố Bờ Sông Trần Quang Khải, phía bên trong đê và phía bên ngoài đê có nhiều khu nhà ở tập thể của các cơ quan xây dựng cho công nhân viên.

 

Bãi cát bên ngoài dọc mép nước, hai bên con đường cũ, nhà của dày đặc, những nhà xây gạch dần dần thay thế cho những nhà tranh lụp xụp, có nhiều nhà xây hai tầng để đề phòng nước lũ lên. Đoạn đường Bạch Đằng này cho đến dốc Bác Cổ, chia làm hai xóm cư dân: xóm Hòa Bình và xóm Đoàn Kết.

 

Dốc Bác Cổ trước kia không có tên gọi chính thức vì chưa hẳn là một đường phố; trong chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ, nhiều phương tiện qua sông Hồng được mở rộng, bến phà Bác Cổ được thành lập để hỗ trợ cho bến phà Chương Dương; vì vậy dốc Bác Cổ nhanh chóng thành một đường xe tải và bộ hành qua lại, nhà cửa mọc lên kín hai bên mặt đường với những hàng quán nhỏ. Khi bến phà không còn (sau 1972), con đường đã hình thành và tồn tại. Nay nó là một chỗ buôn bán tre nứa lẻ cho người tiêu dùng ít.

 

- Bên dưới dốc Bác Cổ, tức là quãng bờ sông ngang với khu quân sự Đồn Thủy ở bên trong đê, trên đê xây hai lô cốt canh phòng thì coi như một dải bờ sông không có nhà cửa, bờ sông trống trơn bãi cát xuống đến tận ngang lò sát sinh Lương Yên. Đoạn đường Bạch Đằng chạy dọc qua đây trước kia chưa có, chỗ sát con đê có nhiều hồ ao, có cái rất rộng như hồ ở phía trước bệnh viện Đồn Thủy (nay là Viện Quân y 108 và Bệnh viện Việt-Xô).

 

Từ sau năm 1954, khu các bãi cát và lắm hồ ao dọc đường Bạch Đằng đó được sử dụng làm khu chứa hàng của Công ty Lâm thổ sản, những lán và bãi tre nứa, củi gỗ; rồi thêm những ngôi nhà đơn giản nhỏ làm phòng làm việc, tiếp theo là những ngôi nhà một tầng hẹp làm chỗ ở cho công nhân viên. Tuy nhiên nhà cửa cũng chỉ có ở từng quãng cách nhau những bãi rộng; phía đông mặt đường sát sông thì hoàn toàn không có nhà.

 

Mặt đường rộng nhưng là đất phù sa, bị xe tải qua lại cày nát như mặt ruộng; trời nắng thì cát bụi bay mù mịt, tròi mưa thì lầy lội đất nhão nhoét. Dân cư không đông, họ tập trung ở quanh mấy ngã tư đường Vạn Kiếp và Vân Đồn trên đê xuống; họ làm nghề buôn bán tre nứa lẻ, không có của hàng.

 

- Từ ngã ba đường Vân Đồn đến cảng Hà Nội, quang cảnh lại khác: đường phố Bạch Đằng đỉ xuyên dọc qua làng Đồng Nhân. Bên trên ngang ngã ba là xóm vạn chài Vạn Thái, Vạn Thủy.

 

Hai bên mặt đường kín nhà, nhà tranh lẫn nhà ngói; đường làng cũ thành đường phố, số ngưòi làng ở đông, thêm người ngụ cư các nơi đến ở, những người không có chỗ ở trong phố. Người phố Bạch Đằng buôn bán nhỏ ở gần bến tàu thủy, bán tre nứa, còn thì đi làm công nhân khuân vác hàng lâm thổ sản, phục vụ bến tàu hoặc vào phố làm cho các xí nghiệp: lò sát sinh, nhà máy xay, cơ khí Lương Yên, bốc vác ở cảng, công nhân nhà máy đóng tàu.

 

Đường Bạch Đằng qua Đồng Nhân hai bên mặt đường đều kín nhà nhưng dãy bên phía đông đất mỏng, nhà làm sát bờ sông; phía này có những cơ quan như công an phường, trụ sở ban quản lý vận tải đường sông, bến tàu thủy, Công ty Vận tải hàng hóa bằng ô tô.

 

Bên phía tây đường phố là làng xóm cũ có nhiều ngõ nhỏ đi sâu vào phía trong. Đầu phố có ngôi miếu của làng; nhà dân trải dài đến hết đoạn sát ngã ba phố Lương Yên (còn gọi là Phà Đen) chỗ này có xưởng đóng tàu.