Chợ tình Khâu Vai có từ gần một trăm năm nay, còn được gọi là chợ Phong Lưu. Chợ được bắt nguồn từ câu chuyện tình lãng mãn đầy tính nhân văn, chợ tình Khâu Vai ngày hôm nay tuy đã có nhiều nét thay đổi nhưng vẫn mang trong mình những nét độc đáo, đắc sắc riêng.
Trên mảnh đất vùng cao, người ta vẫn còn truyền tai cho nhau nghe về câu chuyện tình xa xưa. Thuở ấy, đất Khâu Vai chưa rộng lớn như bây giờ mà chỉ có người Nùng và người Giáy sinh sống. Họ sống riêng biệt thành từng làng và không qua lại lẫn nhau. Nhưng chuyện bắt đầu từ khi chàng Ba người Nùng đem lòng yêu say đắm cô Út người Giáy. Tình yêu mới chớm nở đẹp như bông hoa của núi rừng Khâu Vai. Nhưng chuyện gì tới cũng phải tới, khi cha mẹ hai bên biết chuyện của đôi trai gái, họ ra sức ngăn cản. Bởi cái quan niệm môn đăng hậu đối, bởi phong tục tập quán, và bởi quan niệm dân tộc nào chỉ lấy người dân tộc đó. Sự cấm cản của hai gia đình khiến đôi trai gái quyết định bỏ trốn lên núi sống.
Và sự việc ngày càng thêm trầm trọng khi mâu thuẫn của hai nhà trở thành mâu thuẫn giữa hai làng người Nùng và người Giáy. Từ trên núi nhìn xuống đôi trai gái thấy cảnh đổ máu, đâm chém nhau của hai làng. Thương cha, thương mẹ, thương dân bản hai làng trở nên hận thù nhau vì tình yêu của mình. Dù rất đau khổ nhưng họ đành phải chia tay nhau về làng. Họ hẹn nhau mỗi năm một lần sẽ lại gặp nhau trên núi Khâu Vai, để tâm sự và kể cho nhau nghe những điều thầm kín trong suốt một năm qua. Họ ngồi bên nhau kể chuyện, ca hát cho đến đêm, khi trời sáng là lúc họ trở về với cuộc sống thường ngày của mình. Ngày cuối cùng của cuộc đời họ lại tìm đến với nhau, ôm chặt nhau cùng đi vào cõi vĩnh hằng. Ngày họ ra đi vào đúng ngày 27/3 cũng là ngày họ quyết định chia tay nhau. Sau đó dân làng biết chuyện, cảm phục tình cảm của đôi trai gái họ dựng miếu ông, miếu bà, và mở phiên chợ hàng năm vào ngày 27/3 trên đỉnh núi Khâu Vai.
Ngày nay, chợ tình Khâu Vai là phiên chợ nổi tiếng bởi những cái độc đáo và lạ của nó. Từ chiều ngày 26/3 những người dân trong trang phục mình rộn ràng xuống chợ. Từ khắp các nẻo đường, trên các rẻo cao tiếng cười nói vang lên mọi nơi làm cho nơi đây sôi động hẳn lên. Tất cả đều hướng về chợ tình, hướng về người mình đã yêu, đang yêu và sẽ yêu.
Chợ họp từ sáng đến tối, chủ yếu phục vụ nhu cầu của đồng bào dân tộc nơi đây. Và cũng là nơi những đôi nam nữ yêu nhau nhưng không đến được với nhau gặp gỡ để ôn lại tình cảm. Những người đến chợ tình có thể còn độc thân, đã có người yêu, cũng có thể đã có chồng. Cũng có thể cả hai vợ chồng cùng đến chợ, nhưng rồi lại tách ra để đi tìm người cũ của mình. Họ không ghen tuông, không cấm cản, đó cũng là một nét đẹp đặc trưng của chợ tình Khâu Vai. Ngày nay, các cô gái được tự do tìm hiểu và quyết định hôn nhân của mình mà không gặp phải sự phản đối của cha mẹ. Vì thế mà chợ tình Khâu Vai là nơi làm nên duyên của rất nhiều cặp vợ chồng.
Chợ tình như một nét đẹp văn hóa không thể tách rời của Hà Giang, góp phần quảng bá du lịch Hà Giang tới du khách mọi miền Tổ quốc.
