Một phố dài không đầy 450 mét, phố Ngọc Hà nguyên là một con đường cái cũ có từ xưa nối vùng kẻ Bưởi - Thụy Chương với khu Cửa Nam vòng qua bên ngoài Cửa Tây và Cửa Tây Nam; con đường này vẫn giữ nguyên nét vạch sau khi khu vực này đã được quy hoạch; nó đi sát bên ngoài các làng Hữu Tiệp, Ngọc Hà làm ranh giới cho những làng đó với khu Bách Thảo và quảng trường Tròn; vì thế phố Ngọc Hà không thẳng mà quanh co vì nó vẫn đi trên một con đường lũy cũ của thành Đại La xưa. Trong thời Pháp thuộc, con đường Ngọc Hà luôn luôn là đường phân chia nội và ngoại thành. Giữa phố có một đồn binh nhỏ, sau đổi làm đồn cảnh sát, có nhiệm vụ bảo vệ khu vực phủ Toàn quyền; năm 1898, đồn Ngọc Hà đã bị nghĩa quân của Vương Quốc Chính tập kích.
Phố Ngọc Hà có ba đoạn rõ rệt:
- Đoạn phía bắc: đoạn dốc từ Đường Thành (Hoàng Hoa Thám) xuống đến ngang đình Ngọc Hà, đoạn đường viền về phía sau vườn Bách Thảo, chỗ dãy chuồng nhốt ác thú; bên kia đường là địa phận làng Hữu Tiệp. Chỗ này có ba ngôi nhà lớn kiểu villa. Nhà đầu là villa của Didelot xây theo một kiểu kiến trúc độc đáo. Tiếp đến ngôi nhà lớn của Vonillon, giám đốc sở ươm cây, bên ngoài có sân rộng và ngôi nhà của Viện Nông học (Institut agronomique). Chỗ này hiện nay có ngôi nhà ba tầng xây sau năm 1954, là khu tập thể cán bộ cơ quan trung ương.
- Đoạn từ phía nam Bách Thảo, ngang đình Ngọc Hà, là con đường viền quanh chiếc ao lớn bên cạnh đình, quặt hình thước thợ, và tiếp theo hướng bắc-nam, đi ở phía sau quảng trường Tròn. Phố Ngọc Hà ở đoạn này giữ cái vẻ một đường phố ngoại ô, nghĩa là ngoài hai ngôi nhà kiểu hiện đại diện tích rộng (số 98,110) và nhà số 94 xây ra tận mặt đường là những nhà làm vào thời kỳ sau, còn thì đều là những nhà một tầng, hoặc hai tầng mới coi lên, diện tích hẹp, mái thấp, cửa ra đến hè đường. Đó là những nhà gạch xây thay thế cho những nhà gỗ, nhà tranh trước kia, trong những năm ba tám, bốn mươi khi Ngọc Hà thuộc Đại lý Hoàn Long, tức đã là đất thuộc về thành phố, đất ven nội.
- Một đoạn ngắn nữa của phố Ngọc Hà từ ngã tư Ngọc Hà - Đội cấn đến đầu phố Sơn Tây; đây là một phố hẹp, kẹp vào giữa một bên là chợ Ngọc Hà, một bên là một dãy phố nhà nhỏ chật hẹp, đường đi rải đá lổn nhổn, mưa xuống thì ướt nhớp nháp.
Chợ Ngọc Hà là một ngôi chợ nhỏ của cửa ô, nằm trên một khoảnh đất dài và hẹp, cạnh trại Con Gái (nhà ở của vợ con lính khố đỏ Ưong thành). Chợ họp trên bãi không có mái che, chỉ có lều quán dựng tạm, người bán người mua tràn cả xuống lòng đường đã hẹp lại càng hẹp thêm.
Nói đến phố Ngọc Hà chủ yếu là nối đến đoạn giữa, đoạn từ cạnh đình Ngọc Hà đến ngã tự Đội cấn, Đó là một khu cư dân, chiếm cố một nửa mặt phố phía tây, số lé, giáp làng Ngọc Hà. Vì bên đối diện là một bức tường dài của khu nhà ở của gia đình línhkhố đỏ, phần nửa của trại Con Gái.
Đoạn phố này (từ số 44 đến số 110), có khoảng trên ba mươi nóc nhà và ba ngõ nhỏ. Trong phế, ngoài một số ít cửa hàng nhỏ hàng xén và cả một số nghề phục vụ lặt vặt như giặt là, thợ may, cắt tóc, còn thì có thể nói phố này là một "xóm me Tây”, Đó là những phụ nữ thuộc một tầng lớp xã hội riêng biệt sống dựa vào lính tráng người Âu Phi đóng ở trong thành; họ là vợ Tây thực thụ, chuyên nghiệp, nghĩa là thay đổi chồng theo thời hạn đóng quân của những người ngoại quốc này; hoặc là những phụ nữ sống về nghề mãi dâm, tập hợp năm ba người thuê chung một cân nhà hẹp để tiếp khách, khách là loại lính Tây, lính khố đỏ của các trại lính trong thành.
Phố này có một "nhà săm” (nhà có buồng cho thuê chốc lát) trên con đường vòng đằng sau Bách Thảo, họ chọn chỗ này có thuận lợi là nằm ở giữa địa giới giáp ranh nội ngoại thành, tránh được sự kiểm soát của nhân viên “đội con gái” (cảnh sát phong tục).
Cũng nên nhắc đến một ngôi nhà trong ngõ số 20 phố Ngọc Hà, đó là Thủy Tiên hang của Nguyễn Công Tiễu. Trong hoàn cảnh nước ta là một xứ thuộc địa, nhà trường không đào tạo những nhà khoa học tự nhiên, không có viện nghiên cứu dành cho người Việt Nam, ai có chí thì tự học lấy, một mình cặm cụi không có phưong tiện, thế mà Nguyễn Công Tiễu đã say mê đi vào con đường gần như cấm địa này. Ông xuất bản tờ báo học được đông đảo độc giả ưa thích; ông có một công trình nghiên cứu có giá trị là “bèo hoa dâu”, được Hội nghị Khoa học quốc tế Thái Bình Dương biết đến và mòi ông tham gia thuyết trình. Thuở ấy kể cũng là một chuyện hiếm có ở Việt Nam. Nguyễn Công Tiễu ham mê tìm cách di thục những giống cây mà ta cứ phải nhập quả hoặc củ của Tàu như táo tàu, củ thủy tiên. Cũng vì thế mà có Thủy Tiên trang.
